تقریباً همه ما با این صحنه آشنا هستیم: در یک روز گرم تابستانی، بوی تند و نافذ قیر داغ، تمام کوچه و محله را پر میکند. این بو، امضای غیرقابل انکار عملیات نصب ایزوگام است. بویی که برای برخی یادآور ساختوساز و نوسازی است و برای برخی دیگر، منشأ سردرد و نگرانی. اما آیا این بوی خاص، فقط یک مزاحمت موقتی است یا یک زنگ خطر جدی برای سلامتی ما و به خصوص برای نصابهایی که ساعتها با آن درگیر هستند؟
اگر بخواهم این موضوع را روی تختهسیاه برایتان تشریح کنم، باید اول خودِ بو را بشکافیم. این رایحه، صرفاً بوی قیر خام نیست. این بوی ترکیبی پیچیده از مواد شیمیایی فرّاری است که در اثر حرارت دیدن شدید ایزوگام آزاد میشوند. بوی قیر داغ در هم آمیخته با بوی سوختن الیاف پلیمری و تیشو، یک کوکتل شیمیایی به وجود میآورد که نمیتوان آن را نادیده گرفت.
ضرر اصلی کجاست؟ هنگام نصب یا پس از آن؟
باید بین دو حالت تفاوت قائل شویم: خطرات حین اجرا و وضعیت پس از نصب. تمام نگرانیهای اصلی بهداشتی، معطوف به همان چند ساعتی است که مشعل روشن است و دود غلیظی از سطح ایزوگام بلند میشود. این دود حاوی ترکیبات آلی فرّار (VOCs) و هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقهای (PAHs) است که از تجزیه حرارتی قیر و پلیمرها به وجود میآیند.
تنفص این ترکیبات، به خصوص در فضای بسته یا نیمهبسته و بدون تهویه مناسب، میتواند عوارض کوتاهمدت ناخوشایندی به همراه داشته باشد:
- سردرد و سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
- سوزش چشم، گلو و دستگاه تنفسی
این عوارض برای ساکنین ساختمان و همسایهها موقتی و گذراست، اما برای نصاب ایزوگام که شغلش ایجاب میکند سالها و ساعتهای طولانی در معرض این دود باشد، داستان کاملاً متفاوت و جدیتر است.
اینا ترکیبات سرطانزای ثابت شده است که مستقیم میره ته ریهاش. طرف ماسک نمیزنه، دستکش دستش نمیکنه، کل روز داره سم خالص تنفس میکنه که سقف خونه شما چکه نکنه. بعد ما نشستیم تو خونهمون میگیم “اه اه چه بوی بدی میاد، کی تموم میشه؟”. سلامتی اون کارگر از بوی بد موقتی خونه ما خیلی مهمتره. یه کم انصاف داشته باشیم و حداقل از پیمانکار بخوایم که کارگرش رو مجبور به استفاده از تجهیزات ایمنی کامل بکنه!
دکتر شهین ابراهیمی، متخصص طب کار و بیماریهای شغلی، در این زمینه هشدار میدهد: «ما در علم طب کار، دود ناشی از حرارت دادن به قیر (Bitumen Fumes) را به عنوان یک عامل خطرناک شغلی شناسایی میکنیم. استنشاق مداوم هیدروکربنهای آروماتیک موجود در این دود، میتواند ریسک ابتلا به بیماریهای مزمن تنفسی، حساسیتهای پوستی و در موارد مواجهه طولانیمدت و بدون حفاظت، حتی برخی سرطانها را افزایش دهد. استفاده از ماسکهای فیلتردار مخصوص مواد آلی، عینک محافظ و تهویه مناسب در محل کار، یک الزام حیاتی و غیرقابل چشمپوشی برای تمام کارگرانی است که با ایزوگام و عملیات حرارتی مشابه سر و کار دارند.»
آیا بعد از نصب هم ایزوگام بو و ضرر دارد؟
این خبر خوب ماجراست. وقتی کار نصب تمام میشود و ایزوگام سرد و جامد میشود، میزان انتشار مواد فرّار از سطح آن به شدت کاهش یافته و به حد تقریباً صفر و کاملاً بیخطر میرسد. آن بوی خفیفی که شاید تا چند روز در اطراف بام حس شود، دیگر آن ترکیبات خطرناک فعال را ندارد و تهدیدی برای سلامتی ساکنین محسوب نمیشود. سطح جامد ایزوگام در دمای موهیط کاملاً پایدار و بیاثر است. بنابراین، نگرانی بابت بوی ایزوگام نصب شده روی بام، یک نگرانی بیمورد است.
برای درک بهتر جدیت موضوع برای نصابان، میتوان به منابع معتبر بینالمللی رجوع کرد. آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان (IARC) که بخشی از سازمان بهداشت جهانی (WHO) است، مواجهه شغلی با قیر اکسید شده (که در تولید ایزوگام استفاده میشود) و دود آن در حین عملیات بامسازی را در گروه ۲A طبقهبندی کرده است. این طبقهبندی به معنای “احتمالاً سرطانزا برای انسان” (Probably carcinogenic to humans) است. این طبقهبندی بر اساس شواهد کافی در حیوانات آزمایشگاهی و شواهد محدود در انسانها صورت گرفته و اهمیت فوقالعاده زیاد استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) توسط کارگران را نشان میدهد.
جمعبندی نهایی
بوی تند ایزوگام ناشی از آزاد شدن ترکیبات شیمیایی در حین حرارت دیدن است. این بو و دود ناشی از آن، در حین نصب برای نصابان یک خطر شغلی جدی محسوب میشود و استفاده از ماسک و تجهیزات ایمنی برای آنها یک ضرورت مطلق است. برای ساکنین، این بو یک مزاحمت موقتی با عوارض خفیف و گذراست. اما پس از اتمام کار و سرد شدن ایزوگام، این ماده کاملاً پایدار شده و هیچ بو یا ضرر قابل توجهی برای سلامتی ندارد.